जिद्दीच्या कुंचल्याने आयुष्याचे 'चित्र'

महाराष्ट्र टाईम्स
२६ डिसेंबर २०११

अपघातात एक पाय गमावलेला, भावंडांमध्ये सगळ्यात मोठी असल्याने हिंमत न हारता पुन्हा 'पायांवर' उभे राहण्याचे आव्हान, पण सतत धावत राहणाऱ्या या शहराच्या गतीशी एका पायाच्या जोरावर कसे जुळवून घ्यायचे हा यक्षप्रश्न तिने सोडवला तो कलेचा हात धरून. विरंगुळा म्हणून चित्रकला शिकलेल्या विरारच्या प्रज्ञा पाटीलने या कलेच्या आधारे राष्ट्रीय पातळीवरही कलेची चुणूक दाखवली असून 'दिव्यांग झाले तरी परावलंबी होणार नाही', हे स्वत:ला दिलेले वचन पाळले आहे.

सन १९९९, डिसेंबरचा महिना होता, घरात प्रज्ञाच्या लग्नाची गडबड सुरू होती. त्याचनिमित्ताने ती आपल्या कुटुंबियांसमवेत डहाणूला गेली असता विरार स्टेशनवर गर्दीचा धक्का लागून ती ट्रॅकमध्ये पडली. चालत्या ट्रेनखाली आल्याचे पाहून प्रज्ञाच्या आईवडिलांची शुुद्धच हरपली. ते शुद्धीवर आले तेव्हा ते अॅम्ब्युलन्समध्ये होते आणि समोर होती एक पाय गमावलेली प्रज्ञा. गुडघ्यापासून किंचित वर प्रज्ञाचा पाय कापण्यात आला. पुढले संपूर्ण आयुष्य एका पायावर जगावे लागणार हे निश्चित झाले.

वडील रुपारेल कॉलेजमध्ये कामाला असल्याने कॅम्पसमध्ये खेळणारी मुले आणि मित्रांंसोबत थट्टा मस्करी करणाऱ्यांचा ग्रुप पाहून ती अस्वस्थ होत होती. परंतु, वास्तवाशी जुळवून घेण्यासाठी तिने चित्रकलेचा क्लास लावला. हळूहळू यात गती आल्यानंतर तिने चित्रकलेत प्रयोग करण्यास सुरूवात केली. साध्या कागदावर चित्रे काढण्याबरोबरच काच, लाकूड, भांडी यावर चित्रकला करण्यास तिने सुरूवात केली. बघता बघता वारली, राजस्थानी असे चित्रकलेचे ३० प्रकार ती हाताळू लागली. हे सर्व सुरू असतानाच तिला राज्य दिव्यांग वित्त विकास महामंडळचे पाठबळ मिळाले आणि सुरू झाला एक नवा अध्याय !

ऑगस्ट २०११ मध्ये दिल्लीत झालेल्या दिव्यांगांच्या वस्तू प्रदर्शनात कलाकृती मांडण्याची संधी प्रज्ञाला मिळाली. या प्रदर्शनात महाराष्ट्राचे प्रतिनिधित्व तीने केले. तिथे मिळालेला प्रतिसाद विचारात घेता जानेवारी २०१२ला वरळी येथील नेहरू सेंटर येथे होणाऱ्या दिव्यांगांच्या प्रदर्शनातही तिला संधी मिळाली आहे. 'अपघात झाल्यानंतर माझे कुटुंबीय घाबरून गेले. 'आता हिचे कसे होणार' या चिंतेने त्यांना ग्रासले होते. परंतु, त्याचे उत्तर माझ्याकडेच होते. दिव्यांग म्हणून लोकांची सहानभूती मिळवण्यापेक्षा कलेच्या मदतीने दोन घास मिळवणे मी पसंत केले. त्यात अनंत अडचणी आल्या अजूनही येतात पण न डगमगता पुढे जात राहिले पाहिजे प्रज्ञा आत्मविश्वासाने बोलते.

घरी भावंडात मोठी असलेली प्रज्ञा घर आणि व्यवसाय दोन्ही सांभाळते. रुपारेल कॉलेजच्या मागे असलेला दिव्यांग टेलिफोन बूथ ती चालवत असून त्याच्या माध्यमातूनही ती घराला हातभार लावते. विरारपासून माटुंग्याला रोजचा प्रवास करणे अवघड असले तरी परावलंबी व्हायचे नाही या एकाच विचारानेच ती रोज घर सोडते.